آشنایی با «شجره‏‌نامۀ معماری ایران» و بهره‌گیری از «مبانی، اصول و الگوهای» پایدار نهفته در آن، در مرحلۀ نخست نیازمند خواندن صحیح معماری ایران می‌باشد. در فرایند خواندن معماری با سه پرسش اصلی روبه‌‏رو هستیم. نخست اینکه چه چیز را بخوانیم؟ (به چه وجوه و ابعادی از معماری توجه کنیم؟). دوم اینکه چرا بخوانیم (هدف و محصول خواندن معماری چه باید باشد؟). و در نهایت چگونه بخوانیم؟ (چه مسیر و روشی برای رسیدن به هدف در پیش بگیریم؟). نوشتار پیش رو، در پژوهشی کیفی با تجزیه و تحلیل گفتارها و بیانیه‏‌های «پژوهشگران و طراحان» معاصر و سپس طبقه‌‏بندی و مدل‏سازی داده‌‏ها تلاش دارد راهی برای نزدیک شدن به پاسخ این سه پرسش در پیش‏ گیرد. برای این منظور، پس از بررسی دیدگاه این دو گروه، مدلی مفهومی طراحی می‌‏گردد که در آن سعی شده تعریفی نسبتاً جامع از معماری ایران بر اساس علت‌های چهارگانه و بسترهای سه‌گانۀ مؤثر در تشکیل و تغییر معماری معرفی شود. این مدل به منزلۀ‏ پاسخ به «چیستی معماری» و چهارچوبی برای «چرایی و چگونگی» خواندن آن می‏‌باشد. سپس چرایی یا اهداف و کاربرد‏های خواندن معماری تبیین می‌شود. مرحلۀ‌ بعد به توضیح چگونگی خواندن معماری و مسیر و روش این فرایند می‌‏پردازد و سپس پیشنهادی در قالب یک جدول از فهرست فعالیت‌های لازم برای خواندن معماری و پیش‌بینی روش‌های انجام آن ارائه می‌گردد. در پایان نتایج و کاربردهای این پژوهش در پنج عرصۀ «سپهر معماری»، بیان شده است.