سیستم وقف در فرهنگ اسلامی نقش مهمی در معنا دادن به ساختار شهری و استمرار هویت اسلامی در جهان اسلام، به ویژه در شهرهای ایرانی- اسلامی داشته و همچنان دارد.
در مقاله حاضر، نقش فرهنگ وقف در ساخت‌یابی مجموعه‌های شهری در عصر صفویه بر اساس مفاهیم تئوری ساخت‌یابی گیدنز و روش تفسیری-تاریخی تبیین گردیده است. برای دستیابی به این هدف، ارسن های شهری که بر اساس مکانیسم وقف و سیستم‌های شهرنشینی آنها در شهرهای تاریخی اصفهان، کرمان و اردبیل شکل‌گرفته‌اند، به عنوان مطالعه موردی بررسی شده و در روند پژوهش این موضوع که فرهنگ وقف در فرایند شکل‌گیری ارسن های شهری و تداوم کالبدی و عملکردی بر اساس اصول و هنجارهای اسلامی تأثیرگذار بوده است بر ما روشن می‌شود.
در این پژوهش باتکیه‌بر مفاهیم و اندیشه‌های تئوری ساخت‌یابی گیدنز، فرهنگ وقف در شهرها به عنوان سازوکاری در ساخت و بازتولید نظام‌های اجتماعی و ساختارهای شهری مبتنی بر فقه شیعه و عاملیت علما و مجتهدین از هنگام تنظیم سند وقف‌نامه تا تأیید، نظارت و مدیریت آنها و درعین‌حال توسعه موقوفات در دوره صفویه مورد بررسی و تبیین قرار می‌گیرد. قرارگیری عناصر اصلی شکل‌دهنده ساختار شهری یعنی مسجد، بازار، میدان و بناهای حکومتی در یک ارتباط فضایی که نشان از ماهیت و پیوند معنوی و نزدیک موقوفات با امور دینی، مذهبی، آموزشی، سیاسی و اقتصادی است و برگزاری مراسمات مذهبی، دینی و آئینی در این مجموعه‌ها در چارچوب فرهنگ اسلامی- ایرانی در طول زمان در روند استمرار و ماندگاری ابعاد کالبدی و عملکردی مجموعه‌ها و بازتولید ارزش‌های اسلامی تأثیر بسزایی داشته است.

واژه‌های کلیدی: وقف، شهر اسلامی، ساخت‌یابی، صفویه، ارسن شهری.