دوره 5، شماره 2 - ( دوفصلنامه 1399 )
جلد 5 شماره 2 صفحات 36-17 |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، pirbabaei@tabriziau.ac.ir
2- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
2- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
چکیده: (6674 مشاهده)
نهاد وقف در فقدان سازوکارهای رسمی برای مدیریت، برنامه‌ریزی و توسعۀ فضایی شهرها در نظام‌های سیاسی حاکم در جوامع خاورمیانه و ایران، دارای کارکردهای مدنی- اجتماعی بوده و نقش مهمی نیز در تکوین، معنا دادن و استمرار فرهنگ اسلامی در این شهرها داشته است. مجموعه¬های شهری نقش‌جهان اصفهان، گنجعلی¬خان کرمان و شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دورۀ صفویه، از آن جمله هستند که با فرهنگ وقف شکل‌گرفته و تداوم حیات یافته‌اند و اکنون نیز ساختار اصلی آن شهرها را تشکیل می‌دهند. در مقالۀ حاضر نقش فرهنگ وقف در تکوین این مجموعه‌های شهری بر اساس نظریۀ ساخت یابی گیدنز و روش تفسیری-تاریخی تبیین شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که نهاد وقف ژرف لایه‌ترین اعمال و خواص تشکیل‌دهنده و تولیدکنندۀ نظام‌های شهری فوق است. در خصوص استمرار تاریخی آن‌ها هم این شرایط و مناسبات دینی، اجتماعی و سیاسی حاکم بوده است که با تداوم و یا تغییر قواعد و منابع وقف، سبب بازتولید فضاهای شهری در دوره‌های مختلف شده است. در این میان، علما و مجتهدان به‌عنوان تأییدکنندگان و مشروعیت دهندگان وقف نامه‌ها، با نظارت، کنترل و بازاندیشی به‌طور غیرمستقیم فرهنگ اسلامی را در شهر تداوم بخشیده‌اند. آنچه از این مطالعات قابل‌استخراج و ارجاع به نظر می رسد، این است که در ساختار نظام اجتماعی، رسیدن به سعادت واقعی و همه‌جانبه، جز در پرتو همکاری اجتماعی میسر نیست که نهاد وقف به‌عنوان یکی از مصادیق مشارکت‌های اجتماعی، در کیفیت ساختاری و برنامه‌ریزی جامعه، نقش مهم و تأثیرگذاری ایفا می¬کند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
شناسايي شكل زندگي مبتني بر سه مولفه کالبد، سبک زندگی و مفاهیم - معانی
دریافت: 1399/5/4 | پذیرش: 1399/7/19 | انتشار الکترونیک: 1399/11/28
دریافت: 1399/5/4 | پذیرش: 1399/7/19 | انتشار الکترونیک: 1399/11/28
فهرست منابع
1. احمدی، نزهت و لطفی، مریم. 1388. تولیت بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دوره حکومت صفویان، نشریه تاریخ اسلام و ایران، شماره 3(پیاپی 79).
2. احمدی، نزهت .1393. تأثیر موقوفات گنجعلی¬خان بر کالبد شهری کرمان با تکیه‌بر اسناد وقف‌نامه‌های گنجعلی خان، مطالعات تاریخی اسلام، سال هفتم، شماره 23، صص 55-31.
3. اشکوری حسینی، سید صادق .1388. اسناد موقوفات اصفهان، جلد اول؛ ششم و هشتم، قم: انتشارات مجمع ذخائر اسلامی.
4. اعتمادالسلطنه، محمدحسن .1367. مرآه البلدان، محقق و تصحیح: عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. امان پور، سعید و سعیدی، جعفر .1396. تحلیلی بر تأثیر فرهنگ در ساخت شهرهای ایرانی اسلامی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوره نهم، شماره 31: 104-83.
6. امین‌پور، احمد و جبل عاملی، عبدالله و خطابخش، فریبا .1395. بررسی تاریخی نحوه مالکیت مجموعه میدان نقش‌جهان اصفهان (از صفویه تا انقلاب اسلامی و بر مبنای اسناد وقفی)، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره 4
7. اولئاریوس، آدام .1363. سفرنامه آدام الئاریوس، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
8. بابا صفری، علی اصغر .1370. اردبیل در گذرگاه تاریخ، جلد: ۲، اردبیل: دانشگاه آزاد اسلامی. واحد اردبیل.
9. باستانی پاریزی، محمدابراهیم .1357. سیاست و اقتصاد عصر صفویه، انتشارات صفی علیشاه،تهران.
10. باستانی پاریزی، محمدابراهیم .1368. گنجعلی خان، تهران: نشر اساطیر.
11. پارکر، جان .1386. پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه سید حمیدرضا حسنی و همکاران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
12. پیر بابایی، محمدتقی و نژاد ابراهیمی، احد و ابی زاده، سامان .1397. بازنمایی معناهای فضاهای شهری اردبیل دوره صفویه با نظریه فرهنگی هال، نشریه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، سال چهارم، شماره اول: 14-1.
13. پیرسون، کریستوفر .1380. معنای مدرنیت (گفت‌وگو با آنتونی گیدنز)، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: انتشارات کویر.
14. تمیم داری، احمد .1372. عرفان و ادب در عصر صفوی، جلد اول، تهران: نشر حکمت.
15. پوراحمد، احمد .1374. جغرافیا و ساخت شهر کرمان، کرمان: انتشارات مرکز کرمان شناسی.
16. توسلی، غلام عباس .1379. نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سمت.
17. توسلی، محمود و ناصر بنیادی .1371. طراحی فضای شهری (1)، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
18. حاجی حیدری، حامد و متقی زاده، علی .1391. بازسازی الگوی بازاندیشی گیدنز بر مبنای مواضع اخیرتر او راجع‌به سنت، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دوره اول، شماره سوم: 83-41.
19. رجایی، عبد المهدی .1388. مدارس نوین در اصفهان ، نشریه دانش نما، شماره 167-169.
20. رحیمی فر، مهناز و سعیداف، عبدالقهار .1392. موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقف نامه‌ها، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال چهارم، شماره 12: 70-41.
21. رضازاده اردبیلی، مجتبی .1374. مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی.
22. رضازاده اردبیلی، مجتبی و پیغامی، لیلا .1391. روش‌های مدیریت طراحی در جوار آثار معماری مذهبی، نمونه موردی: مزار شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نشریه باغ نظر، سال نهم، شماره 23،صفحات64-47.
23. رضایی، محمد .1384. در باب مسائل گیدنز. علوم اجتماعی. شماره‌های 105-103: 31-26.
24. زاهدی، شیخ حسین پسر شیخ ابدال پیرزاده .1343. سلسله النسب صفویه، برلین: چاپخانه ایرانشهر
25. زیاری، کرامت ا... .1382. تأثیر فرهنگ در ساخت شهر (با تأکید بر فرهنگ اسلامی)، مجله جغرافیا و توسعه، دوره اول، شماره پیاپی 2: 108-95.
26. سپنتا، عبدالحسین .1346. تاریخچه اوقاف اصفهان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات سازمان چاپ و انتشارات اوقاف.
27. سنان بیلکیلی، علی .1390. موقوفات شیخ صفی‌الدین اردبیلی بر اساس دفاتر تحریر دولت عثمانی، ترجمه علیرضا مقدم، نشریه وقف میراث جاویدان، شماره 73: 101-126.
28. شاردن، ژان .1372. سفرنامه شاردن، جلد: ۵، تهران: طوس.
29. شفقی، سیروس .1376. وقف در اصفهان (پراکندگی جغرافیایی موقوفات و آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن)، فصلنامه میراث جاویدان، سال پنجم، شماره 3 و 4: 47-32
30. شهابی، محمدرضا .1383. مبانی و چهارچوب نظری تأثیر وقف در شکل‌گیری فضاهای شهری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 72: 135-150.
31. شهابی نژاد، علی: ابویی، رضا: قلعه نوئی: امامی، سید محمد .1393. شکل‌گیری و دگرگونی تاریخی میدان نقش‌جهان اصفهان، دو فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، سال دوم، شماره 3.
32. شیخ الحکمایی، عمادالدین .1380. کاتبان و قاضیان اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (اسناد قرن 6 تا قرن 10 هجری)»، نامه بهارستان، سال 2، شماره 2: 137-153.
33. صدیقی، بهرنگ .1389. تئوری ساخت¬یابی آنتونی گیدنز: پیامدهای تئوریک و روش‌شناختی و کاربرد عملی آن در جامعه‌شناسی، فصلنامۀ پژوهش‌های اجتماعی زمستان، دوره 3، شماره 9: 167-141.
34. عبدی بیگ نویدی شیرازی، زین‌العابدین .1390. وقف‌نامه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، تصحیح و اضافات محمود هدایتی، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه.
35. علیزاده، هوشمند و کیومرث، حبیبی .1390. عوامل شکل‌دهنده شهرهای اسلامی - تاریخی مسلمانان، فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره سوم:71-76.
36. فنی، زهره .1388. بررسی ابعادی از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر (مطالعه موردی: مناطق 1 و 12 شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68: 54-37.
37. قمی، قاضی احمد .1359. خلاصه التواریخ، به تصحیح دکتر احسان اشراقی،تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
38. کبیر صابر، محمدباقر .1381. عمارت قیصریه و ملاحظات وقف، فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره 39 و 40: 69-64.
39. کسل، فیلیپ .1383. چکیده آثار آنتونی گیدنز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: انتشارات ققنوس.
40. کلانتری خلیل‌آباد، حسین و صالحی، احمد و رستمی، قهرمان .1389. نقش تاریخی وقف در شکل‌گیری شهر اسلامی (مطالعه موردی شهر اصفهان)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره اول:51-45.
41. کیانی، محمد یوسف .1381. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
42. گروت، لیندا و وانگ، دیوید .1384. روش‌های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی¬فر، تهران: انتشارات دانشگاه.
43. گیدنز، آنتونی. 1384. چشم‌اندازهای جهانی، ترجمه محمدرضا جلایی پور، تهران: طرح نو.
44. گیدنز، آنتونی .1385. جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی.
45. لچت، جان .1383. پنجاه متفکر بزرگ معاصر: از ساختارگرایی تا مدرنیته، ترجمه: محسن حکیم،تهران،نشر خجسته.
46. مشیزی، میرزامحمدسعید .1369. تذکره صفویه، تصحیح باستانی پاریزی، تهران: امیرکبیر.
47. مهدوی، مصلح¬الدین .1386. اصفهان دارالعلم شرق (مدارس دینی اصفهان)، محقق و مصحح محمدرضانیلفروشان، اصفهان: نشر سازمان فرهنگی هنر شهرداری اصفهان.
48. واحد دوست، مهوش .1398. تاريخ بيهقي از منظر فرهنگ‌شناسي، تهران: زوار
49. هاشمی فشارکی، دیبا؛ زمانی، مریم .1391. اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، اصفهان: سازمان فرهنگی هنری شهرداری اصفهان.
50. همدانی، رشیدالدین فضل‌الله .1358. سوانح الافکار رشیدی، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |