واکاوی نقش فرهنگ وقف در تکوین ارسن های شهری بر اساس نظریه ساخت یابی - فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی
دوره 5، شماره 2 - ( دوفصلنامه 1399 )                   جلد 5 شماره 2 صفحات 36-17 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Pirbabaei M T, Iranshahi R. Analysis of the Role of Endowment Tradition in the Development of Urban Centers Based on the Constitution Theory. CIAUJ 2020; 5 (2) :17-36
URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-245-fa.html
پیربابائی محمد تقی، ایرانشاهی رحیم. واکاوی نقش فرهنگ وقف در تکوین ارسن های شهری بر اساس نظریه ساخت یابی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. 1399; 5 (2) :17-36

URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-245-fa.html

واکاوی نقش فرهنگ وقف در تکوین ارسن های شهری بر اساس نظریه ساخت یابی
محمد تقی پیربابائی* 1، رحیم ایرانشاهی2
1- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران ، pirbabaei@tabriziau.ac.ir
2- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
چکیده:   (6054 مشاهده)
نهاد وقف در فقدان سازوکارهای رسمی برای مدیریت، برنامه‌ریزی و توسعۀ فضایی شهرها در نظام‌های سیاسی حاکم در جوامع خاورمیانه و ایران، دارای کارکردهای مدنی- اجتماعی بوده و نقش مهمی نیز در تکوین، معنا دادن و استمرار فرهنگ اسلامی در این شهرها داشته است. مجموعه¬های شهری نقش‌جهان اصفهان، گنجعلی¬خان کرمان و شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دورۀ صفویه، از آن جمله هستند که با فرهنگ وقف شکل‌گرفته و تداوم حیات یافته‌اند و اکنون نیز ساختار اصلی آن شهرها را تشکیل می‌دهند. در مقالۀ حاضر نقش فرهنگ وقف در تکوین این مجموعه‌های شهری بر اساس نظریۀ ساخت یابی گیدنز و روش تفسیری-تاریخی تبیین شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که نهاد وقف ژرف لایه‌ترین اعمال و خواص تشکیل‌دهنده و تولیدکنندۀ نظام‌های شهری فوق است. در خصوص استمرار تاریخی آن‌ها هم این شرایط و مناسبات دینی، اجتماعی و سیاسی حاکم بوده است که با تداوم و یا تغییر قواعد و منابع وقف، سبب بازتولید فضاهای شهری در دوره‌های مختلف شده است. در این میان، علما و مجتهدان به‌عنوان تأییدکنندگان و مشروعیت دهندگان وقف نامه‌ها، با نظارت، کنترل و بازاندیشی به‌طور غیرمستقیم فرهنگ اسلامی را در شهر تداوم بخشیده‌اند. آنچه از این مطالعات قابل‌استخراج و ارجاع به نظر می رسد، این است که در ساختار نظام اجتماعی، رسیدن به سعادت واقعی و همه‌جانبه، جز در پرتو همکاری اجتماعی میسر نیست که نهاد وقف به‌عنوان یکی از مصادیق مشارکت‌های اجتماعی، در کیفیت ساختاری و برنامه‌ریزی جامعه، نقش مهم و تأثیرگذاری ایفا می¬کند.
واژه‌های کلیدی: نهاد وقف، بازتولید فضا، تکوین شهر اسلامی، نظریۀ ساخت یابی
متن کامل [PDF 2614 kb]   (1736 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: شناسايي شكل زندگي مبتني بر سه مولفه کالبد، سبک زندگی و مفاهیم - معانی
دریافت: 1399/5/4 | پذیرش: 1399/7/19 | انتشار الکترونیک: 1399/11/28
فهرست منابع
1. احمدی، نزهت و لطفی، مریم. 1388. تولیت بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دوره حکومت صفویان، نشریه تاریخ اسلام و ایران، شماره 3(پیاپی 79).
2. احمدی، نزهت .1393. تأثیر موقوفات گنجعلی¬خان بر کالبد شهری کرمان با تکیه‌بر اسناد وقف‌نامه‌های گنجعلی خان، مطالعات تاریخی اسلام، سال هفتم، شماره 23، صص 55-31.
3. اشکوری حسینی، سید صادق .1388. اسناد موقوفات اصفهان، جلد اول؛ ششم و هشتم، قم: انتشارات مجمع ذخائر اسلامی.
4. اعتمادالسلطنه، محمدحسن .1367. مرآه البلدان، محقق و تصحیح: عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. امان پور، سعید و سعیدی، جعفر .1396. تحلیلی بر تأثیر فرهنگ در ساخت شهرهای ایرانی اسلامی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوره نهم، شماره 31: 104-83.
6. امین‌پور، احمد و جبل عاملی، عبدالله و خطابخش، فریبا .1395. بررسی تاریخی نحوه مالکیت مجموعه میدان نقش‌جهان اصفهان (از صفویه تا انقلاب اسلامی و بر مبنای اسناد وقفی)، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره 4
7. اولئاریوس، آدام .1363. سفرنامه آدام الئاریوس، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
8. بابا صفری، علی اصغر .1370. اردبیل در گذرگاه تاریخ، جلد: ۲، اردبیل: دانشگاه آزاد اسلامی. واحد اردبیل.
9. باستانی پاریزی، محمدابراهیم .1357. سیاست و اقتصاد عصر صفویه، انتشارات صفی علیشاه،تهران.
10. باستانی پاریزی، محمدابراهیم .1368. گنجعلی خان، تهران: نشر اساطیر.
11. پارکر، جان .1386. پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه سید حمیدرضا حسنی و همکاران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
12. پیر بابایی، محمدتقی و نژاد ابراهیمی، احد و ابی زاده، سامان .1397. بازنمایی معناهای فضاهای شهری اردبیل دوره صفویه با نظریه فرهنگی هال، نشریه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، سال چهارم، شماره اول: 14-1.
13. پیرسون، کریستوفر .1380. معنای مدرنیت (گفت‌وگو با آنتونی گیدنز)، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: انتشارات کویر.
14. تمیم داری، احمد .1372. عرفان و ادب در عصر صفوی، جلد اول، تهران: نشر حکمت.
15. پوراحمد، احمد .1374. جغرافیا و ساخت شهر کرمان، کرمان: انتشارات مرکز کرمان شناسی.
16. توسلی، غلام عباس .1379. نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سمت.
17. توسلی، محمود و ناصر بنیادی .1371. طراحی فضای شهری (1)، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
18. حاجی حیدری، حامد و متقی زاده، علی .1391. بازسازی الگوی بازاندیشی گیدنز بر مبنای مواضع اخیرتر او راجع‌به سنت، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دوره اول، شماره سوم: 83-41.
19. رجایی، عبد المهدی .1388. مدارس نوین در اصفهان ، نشریه دانش نما، شماره 167-169.
20. رحیمی فر، مهناز و سعیداف، عبدالقهار .1392. موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقف نامه‌ها، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال چهارم، شماره 12: 70-41.
21. رضازاده اردبیلی، مجتبی .1374. مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، سازمان میراث فرهنگی.
22. رضازاده اردبیلی، مجتبی و پیغامی، لیلا .1391. روش‌های مدیریت طراحی در جوار آثار معماری مذهبی، نمونه موردی: مزار شیخ صفی‌الدین اردبیلی، نشریه باغ نظر، سال نهم، شماره 23،صفحات64-47.
23. رضایی، محمد .1384. در باب مسائل گیدنز. علوم اجتماعی. شماره‌های 105-103: 31-26.
24. زاهدی، شیخ حسین پسر شیخ ابدال پیرزاده .1343. سلسله النسب صفویه، برلین: چاپخانه ایرانشهر
25. زیاری، کرامت ا... .1382. تأثیر فرهنگ در ساخت شهر (با تأکید بر فرهنگ اسلامی)، مجله جغرافیا و توسعه، دوره اول، شماره پیاپی 2: 108-95.
26. سپنتا، عبدالحسین .1346. تاریخچه اوقاف اصفهان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات سازمان چاپ و انتشارات اوقاف.
27. سنان بیلکیلی، علی .1390. موقوفات شیخ صفی‌الدین اردبیلی بر اساس دفاتر تحریر دولت عثمانی، ترجمه علیرضا مقدم، نشریه وقف میراث جاویدان، شماره 73: 101-126.
28. شاردن، ژان .1372. سفرنامه شاردن، جلد: ۵، تهران: طوس.
29. شفقی، سیروس .1376. وقف در اصفهان (پراکندگی جغرافیایی موقوفات و آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن)، فصلنامه میراث جاویدان، سال پنجم، شماره 3 و 4: 47-32
30. شهابی، محمدرضا .1383. مبانی و چهارچوب نظری تأثیر وقف در شکل‌گیری فضاهای شهری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 72: 135-150.
31. شهابی نژاد، علی: ابویی، رضا: قلعه نوئی: امامی، سید محمد .1393. شکل‌گیری و دگرگونی تاریخی میدان نقش‌جهان اصفهان، دو فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، سال دوم، شماره 3.
32. شیخ الحکمایی، عمادالدین .1380. کاتبان و قاضیان اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (اسناد قرن 6 تا قرن 10 هجری)»، نامه بهارستان، سال 2، شماره 2: 137-153.
33. صدیقی، بهرنگ .1389. تئوری ساخت¬یابی آنتونی گیدنز: پیامدهای تئوریک و روش‌شناختی و کاربرد عملی آن در جامعه‌شناسی، فصلنامۀ پژوهش‌های اجتماعی زمستان، دوره 3، شماره 9: 167-141.
34. عبدی بیگ نویدی شیرازی، زین‌العابدین .1390. وقف‌نامه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، تصحیح و اضافات محمود هدایتی، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان اوقاف و امور خیریه.
35. علیزاده، هوشمند و کیومرث، حبیبی .1390. عوامل شکل‌دهنده شهرهای اسلامی - تاریخی مسلمانان، فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره سوم:71-76.
36. فنی، زهره .1388. بررسی ابعادی از تحولات جغرافیای فرهنگی شهر (مطالعه موردی: مناطق 1 و 12 شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 68: 54-37.
37. قمی، قاضی احمد .1359. خلاصه التواریخ، به تصحیح دکتر احسان اشراقی،تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
38. کبیر صابر، محمدباقر .1381. عمارت قیصریه و ملاحظات وقف، فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره 39 و 40: 69-64.
39. کسل، فیلیپ .1383. چکیده آثار آنتونی گیدنز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: انتشارات ققنوس.
40. کلانتری خلیل‌آباد، حسین و صالحی، احمد و رستمی، قهرمان .1389. نقش تاریخی وقف در شکل‌گیری شهر اسلامی (مطالعه موردی شهر اصفهان)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره اول:51-45.
41. کیانی، محمد یوسف .1381. تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
42. گروت، لیندا و وانگ، دیوید .1384. روش‌های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی¬فر، تهران: انتشارات دانشگاه.
43. گیدنز، آنتونی. 1384. چشم‌اندازهای جهانی، ترجمه محمدرضا جلایی پور، تهران: طرح نو.
44. گیدنز، آنتونی .1385. جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی.
45. لچت، جان .1383. پنجاه متفکر بزرگ معاصر: از ساختارگرایی تا مدرنیته، ترجمه: محسن حکیم،تهران،نشر خجسته.
46. مشیزی، میرزامحمدسعید .1369. تذکره صفویه، تصحیح باستانی پاریزی، تهران: امیرکبیر.
47. مهدوی، مصلح¬الدین .1386. اصفهان دارالعلم شرق (مدارس دینی اصفهان)، محقق و مصحح محمدرضانیلفروشان، اصفهان: نشر سازمان فرهنگی هنر شهرداری اصفهان.
48. واحد دوست، مهوش .1398. تاريخ بيهقي از منظر فرهنگ‌شناسي، تهران: زوار
49. هاشمی فشارکی، دیبا؛ زمانی، مریم .1391. اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، اصفهان: سازمان فرهنگی هنری شهرداری اصفهان.
50. همدانی، رشیدالدین فضل‌الله .1358. سوانح الافکار رشیدی، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Culture of Islamic Architecture and Urbanism Journal

Designed & Developed by : Yektaweb