مطالعه و بررسی معماری اسلامی توسط نحله‌‌های فکری متفاوت نظیر سنت‌‌گرایی، تاریخی‌‌گری و پدیدارشناسی، اهمیت موضوع را در نگاه محققان غربی نشان می‌دهد. هر یک از این جریان‌‌های فکری، تلاش می‌کنند تا نتیجه مطالعاتشان را درباره معماری اسلامی از وجه و منظر ویژه خود بیان نمایند. سؤال این است که هر یک از این روش‌ها چه تعریفی را از معماری اسلامی به دست داده‌‌اند و نیز تفاوت شیو خوانش آنها در شناخت معماری اسلامی چه کمکی به فهم موضوع می‌کند؟ پژوهش حاضر با مطالعۀ تطبیقی آراء شیوه پدیدارشناسی (هانری استیرلن) و تاریخی‌‌گری (الگ گرابار) به دنبال آن است که نشان دهد هر یک از این دو دیدگاه، چه تعریفی برای معماری اسلامی به دست داده‌اند و وجوه افتراق و اشتراک میان آنها چیست و احیاناً چه نقدهایی به یکدیگر داشته‌اند. با این فرض که هر یک از دو پژوهشگر تعریف متفاوتی از نسبت اسلام و معماری ارائه می‌‌دهند، یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که از منظر گرابار معماری اسلامی، معماری‌‌ای است که ربطی به دین اسلام ندارد و نسبت اسلام با معماری از نظر مذهبی بار معنایی خاصی نمی‌‌تواند داشته باشد و صفت اسلامی در معماری اسلامی بر آثار دین خاصی دلالت نمی‌‌کند. در حالی که استیرلن معماری اسلامی را برگرفته از جوهر و تعالیم دین اسلام در نظر می‌‌گیرد و مؤلفه دینی را عامل شکل‌‌گیری بنای مسجد و بیشتر عناصر آن را واجد ماهیت نمادین و ازلی می‌‌داند. پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی با رویکردی تطبیقی به مطالعه عناصر و مؤلفه‌‌های شکل‌‌دهندۀ مسجد از دیدگاه‌‌ پدیدارشناختی هانری استیرلن و تاریخی‌گری الگ گرابار پرداخته است.