مقایسه‌ی الگوی توده و فضا در مساجد قدیمی و جدید اقلیم گرم و خشک ایران (نمونه مطالعاتی: مساجد شهر کاشان) - فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی
دوره 6، شماره 2 - ( دوفصلنامه 1400 )                   جلد 6 شماره 2 صفحات 190-173 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
MoghaniRahimi K, Shokouhibidhendi M. Comparison of Mass and Space Patterns in Old and New Mosques of the Hot and Dry Climate of Iran (Case Study: Mosques in Kashan City). CIAUJ 2021; 6 (2) :173-190
URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-306-fa.html
مغانی‌رحیمی خاطره، شکوهی بیدهندی محمدصالح. مقایسه‌ی الگوی توده و فضا در مساجد قدیمی و جدید اقلیم گرم و خشک ایران (نمونه مطالعاتی: مساجد شهر کاشان). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. 1400; 6 (2) :173-190

URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-306-fa.html

مقایسه‌ی الگوی توده و فضا در مساجد قدیمی و جدید اقلیم گرم و خشک ایران (نمونه مطالعاتی: مساجد شهر کاشان)
خاطره مغانی‌رحیمی1 ، محمدصالح شکوهی بیدهندی* 2
1- گروه مهندسی شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
2- گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران ، saleh.shokouhi@gmail.com
چکیده:   (2023 مشاهده)
مساجد به عنوان مهم‌ترین نهاد دینی و یکی از شاخص‌ترین بنای عمومی شهر، نقش‌های متفاوتی دارند که امروزه تعدادی از آن‌ها کمرنگ‌ شده‌اند و بی‌تردید کالبد مساجد یکی از عوامل تأثیر‌گذار بر این موضوع بوده‌است. توده و فضا به عنوان بخشی از کالبد، تأثیر بسیاری بر کیفیت فضایی بنای مسجد دارد و کاربست درست آن موجب ارتقاء کیفیت مکان می‌شود. از این رو این پژوهش به منظور شناخت و تحلیل نظام توده و فضا در مساجد شهر کاشان و مقایسۀ این نظام، در مساجد قدیمی و جدید انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و از روش‌های کتابخانه‌ای برای جمع¬آوری اطلاعات استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که متوسط درصد توده در مساجد جدید شهر نسبت به مساجد قدیمی افزایش یافته است. در حالی که متوسط درصد فضای باز در مساجد جدید به کمتر از نصف مساجد قدیمی تقلیل پیدا می¬کند، بیشتر از نصف مساجد جدید شهر فاقد فضای باز هستند و به صورت کاملاً توده ساخته شده‌اند. همچنین الگوی حیاط مرکزی که مناسب‌ترین الگو برای بناها و مساجد اقلیم گرم و خشک است و مزایای اجتماعی، روانی و اقتصادی بسیاری دارد، در مساجد این شهر مورد بی‌توجهی واقع شده و جای خود را به الگوی کاملاً توده و حیاط جنوبی داده است. نتایج نشان می‌دهند، حیاط مساجد در این شهر مورد بی‌توجهی واقع شده و این موضوع نیازمند بازنگری و تدوین استاندارد‌ها و کیفیت‌هایی برای طراحی و ساخت مساجد در این شهر است.
واژه‌های کلیدی: توده، فضا، مسجد، کاشان، حیاط مساجد
متن کامل [PDF 2369 kb]   (1433 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مفهوم سازي نظريه پردازي در معماری و شهرسازی اسلامی
دریافت: 1400/8/5 | پذیرش: 1400/10/11 | انتشار الکترونیک: 1400/11/10
فهرست منابع
1. اکبرزاده، محسن. 1396. مقوله بندی مولفه‌های سازمان دهنده به ته رنگ مساجد سنتی مراکش. فصلنامه هنر و تمدن شرق 5 (15): 37-44.
2. امیراحمدی، محمد علی. 1397. مسجد تراز اسلام از منظر کارکرد و طراحی مسجد جامع المهدی منطقه سعادت آباد. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین الملی امام خمینی (ره)، دانشکده معماری و شهرسازی.
3. امین زاده گوهر ریزی، بهناز. 1376. حیاط مساجد، بررسی تاریخی و سیر تحول. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده (جلد 1). اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر.
4. ایلکا، شهاب. ایلکا، شاهین. 1392. ارزیابی جایگاه و نقش وحدت آفرین مساجد جمعه در افزایش میزان سرمایه اجتماعی؛ مورد پژوهی: برگزاری آیین روحانی نماز جمعه در مساجد محلات شهر کرمان. مدیریت شهری 11 (32): 41-56.
5. بلالی اسکویی، آزیتا. علیمی، علیرضا. 1399. بررسی تطبیقی سلسله مراتب در مساجد بازار بزرگ تبریز و بازار قیصریه اصفهان. مطالعات محیطی هفت حصار 9(34): 17-38.
6. بمانیان، محمدرضا. محمدی، سحر. 1393. بررسی جایگاه گنبد در الگو‎های کالبدی مساجد معاصر. نقش جهان 4 (3): 17-16.
7. بهروزی، فریبا. 1396. طراحی کانون شعر و موسیقی با رویکرد باز آفرینی رابطه توده و فضای معماری در شهر ایرانی اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، دانشکده فنی و مهندسی.
8. پور باقر، سمیه. 1398. طراحی مسجد به منظور ارتقا سرزندگی مخاطبان ( نمونه موردی مسجد شهر تنکابن). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه دیلمان لاهیجان، دانشکده عمران و معماری.
9. ترابی، زهره. اسدی، شهام. جزپیری، علیرضا. (2015). انطباق نظریه‌های کریستوفر الکساندر با کهن الگو‌های ایرانی. دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی.
10. تقی طهرانی، صبا. 1398. بازآفرینی مرکز محله هفت چنار تهران با تکیه بر مفاهیم ایرانی اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سوره، دانشکده معماری و شهرسازی.
11. حق طلب، طاهره. کاروان، فرهاد. 1391. مسجد، تجلی گاه معماری قدسی. مطالعات محیطی هفت حصار 1(1): 21-28.
12. خمینی، روح‌الله. 1359. صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(س) (بیانات، پیام ها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی ونامه ها) (جلد دوازدهم). تهران: مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی(س).
13. خواجه، علیرضا. مهدوی، شهرام. سوری، فرشاد. صمدی، رضا. 1391. ارزیابی و سنجش شاخص‌های ذهنی کیفیت زندگی شهری؛ مطالعه موردی: شهر کاشان. فصلنامه مدیریت شهری 10(30): 285-296.
14. دانشپور، عبد‌الهادی. شیری، الهام. 1395. عناصر کالبدی.کارکردی شکل دهنده به هویت بافت‌های تاریخی شهر ایرانی اسلامی. نقش جهان 5(1): 17-25.
15. دباغ، امیر مسعود. مختاباد امرئی، مصطفی. 1393. چهارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر. نقش جهان 4(2): 29-42.
16. دلوئی حیدری، میثم. 1390. طراحی مسجد محله در قم. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده هنر و معماری.
17. رجبی، پرویز. 1390. کاشان نگین انگشتری تاریخ ایران. چاپ اول، تهران: انتشارات پژواک کیوان.
18. رضا زاده، حمیدرضا. 1397. طراحی مسجد جامع با تکیه بر نیاز‌های جامعه امروز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سوره، دانشکده معماری و شهرسازی.
19. رضایی، داوود. صحرایی، مینا. شهابی، صفورا. 1393. بررسی نقش اقلیم در معماری مساجد فاقد حیاط (نمونه موردی: مساجد اقلیم کوهستانی). همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری،تبریز،https://civilica.com/doc/315114 .
20. سلمانی، امیر. رحیمی، محمدحسین. خاک زند، مهدی. 2015. بررسی اهمیت، اولویت و اصالت فضای باز در مسجد. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی 3(9): 34-49.
21. شجاعی، رقیه. 1397. جایگاه و کارکرد‌های حقوقی مسجد در نظام حقوقی و اجتماعی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفادشت، دانشکده علوم انسانی.
22. شهیدی، صمد. 1390. جستجوی مفهوم توده-فضا در معماری گوی مسجد تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی.
23. طرح توسعه و عمران (جامع) شهر کاشان. 1389. مهندسین مشاور نقش جهان-پارس.
24. عباسیان همدانی، فهیمه. دانشگر مقدم، گلرخ. 1393. بررسی حس مکان در مساجد معاصر با طرح سنتی و نو. مطالعات محیطی هفت حصار 3(9): 13-22.
25. علیمردانی، محمد. 2018. جایگاه و کارکرد «مسجد» به عنوان مهم‌ترین الگوی نهاد دینی بر پایه آیات و روایات. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث تهران، دانشکده علوم قرآن و حدیث.
26. فلاحت، محمد صادق. 1385. مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده آن. نشریه هنر‌های زیبا، 26، 57-66.
27. فلاحت، محمدصادق. شهیدی، صمد. 2015. نقش مفهوم توده-فضا در تبین مکان معماری. فصلنامه علمی-پژوهشی باغ نظر 12(35): 27-38.
28. قاسمی اصفهانی، مروارید. 1384. تنظیم رابطه توده و فضا در بافت‌های مسکونی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی.
29. قوچانی، مهیا. تاجی، محمد. 1397. مطالعه نقش فضای باز و الگوی پر و خالی خانه و مسجد در معماری سنتی و بازآفرینی آن در معاصر ایران. مطالعات محیطی هفت حصار 7(26): 89-102.
30. کبیری زادگان، هدا. 1389. بررسی الگوی توسعه پایدار شهری در بافت‌های تاریخی با تاکید بر گردشگری شهری (نمونه موردی: شهر کاشان). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکزی تهران، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری.
31. الکساندر، کریستوفر. 1390. معماری و راز جاودانگی راه بی زمان ساختن. ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
32. گلستانی، نفیسه. میری، سمیرا. مطلبی، قاسم. 1395. جایگاه جلو‌خان مساجد دیروز و امروز در شکل‌گیری و تقویت قرارگاه رفتاری (مقایسه تطبیقی نمونه موردی مسجد وکیل و مسجد الزهرا در شیراز). مدیریت شهری 15(43): 515-533.
33. مختارزاده، صفورا. قلعه نویی، محمود. خیرالدین، رضا. 1397. کاوش الگوی مفهومی سنجش انسجام فرم و ساختار کالبدی شهر و تبیین اصول آن. ماهنامه باغ نظر، 15(66): 63-76.
34. نبوی، افروز. 1398. نگاهی به معیار‌های طراحی حیاط مرکزی انرژی کارا. بازیابی 2دی 2020، از https://upgreengrade.ir.
35. هادیان پور، محمد. ایدال بیگی، صادق. رفیعی راد، نسیم. 1393. جایگاه حیاط در شکل گیری طراحی مساجد امروزی. کنگره بین المللی پایداری درمعماری و شهرسازی، شهر مصدر،https://civilica.com/doc/377862.
36. یگانه، منصور. بمانیان، محمدرضا. 1395. تحلیلی بر ابعاد پیوستگی توده و فضا در عرصه‌های عمومی شهری. فصلنامه مدیریت شهری، دوره 13، شماره 39، ص 407-428.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Culture of Islamic Architecture and Urbanism Journal

Designed & Developed by : Yektaweb