تکتونیکِ آجر در مسجد حکیمِ اصفهان - فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی
سال 8، شماره 1 - ( دوفصلنامه 1402 )                   جلد 8 شماره 1 صفحات 77-65 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khakbaz N, Rahimzadeh M, Foroutan M, Hamzehloo S. Brick Tectonic in Hakim Mosque of Isfahan (13-10AH/19-16AD). CIAUJ 2023; 8 (1) :65-77
URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-471-fa.html
خاکباز نرگس، رحیم زاده محمدرضا، فروتن منوچهر، حمزه لو سارا. تکتونیکِ آجر در مسجد حکیمِ اصفهان. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. 1402; 8 (1) :65-77

URL: http://ciauj-tabriziau.ir/article-1-471-fa.html

تکتونیکِ آجر در مسجد حکیمِ اصفهان
نرگس خاکباز1 ، محمدرضا رحیم زاده* 2، منوچهر فروتن3 ، سارا حمزه لو1
1- گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
2- گروه معماری، دانشگاه هنر، تهران، ایران ، m.rahimzade@art.ac.ir
3- گروه معماری، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
چکیده:   (809 مشاهده)
تکتونیک یکی از مفاهیم نظری مطرح و روشی برای مطالعه تاریخ معماری است که در آن مفاهیم دوگانه فن و هنر وجود دارد. در معماری اسلامی ایران تا اواخر قاجار این توجه توأمان در بناهای آجری مشهود بود؛ اما قواعد آن شناخته شده نبود. با ورود مصالح جدید از اواخر قاجار تعامل فن و هنر فراموش گردید و معماریِ ایران با بحرانِ عدم شناخت قواعد فنی و هنری تکتونیکی مواجه شد. سؤال اصلی این است که پژوهش قواعدِ فنی و هنری آجر در مسجد حکیم اصفهان چگونه است؟ و هدف شناخت تکتونیک آجر به جهت شناخت معماری اسلامی ایران است. به¬منظور شناخت تکتونیک آجر براساس پارادایم معرفت‌شناسی تفسیرگرا، تحلیل محتوای کیفی با جهت‌گیری تبیینی و براساس نظریۀ کارل بتیچر و گاتفرید زمپر، برمبنای اطلاعات کتابخانه‌ای با مراجعه به اسناد و به¬صورتِ میدانی، ویژگی‌های فنی و هنری تکتونیک آجر در مسجدِ حکیم اصفهان به دلیلِ آجرکارهای برجسته آن مطالعه ‌شده است. با تحلیل محتوایِ کیفی آشکار گردید معماری آجری ایران تحت قواعدِ تکتونیکی در سه مقیاسِ کلیتِ معماری (کلی)، مفصل‌بندی (میانی) و پوسته‌های آرایه‌ای (خرد)، شکل گرفته است. در هر سه مقیاسِ کلان (شکلی- سازه‌ای)، مفصل‌بندی (اتصال سطوح، ستون‌ها و قوس‌ها) در مقیاس میانی، مفصل‌بندی (جداکننده‌های سطح)، پوسته‌های آرایه‌ای و آرایه‌ای- سازه‌ای در مقیاس خرد، ویژگی‌های فنی با هنری در ارتباط و تعامل هستند. این تعامل تحتِ قواعدِ تکتونیکی ساخت فنی و هنری را در معماری آجری ایران در مسجد حکیم اصفهان 10- 13‌ ه‍ ق نشان می‌دهد و بیانگر فرهنگِ ساخت استروتامیک در معماریِ آجری ایران و تأییدی بر نظریه تکتونیک گاتفرید زمپر است.
واژه‌های کلیدی: تکتونیک، آجر، معماری اسلامی ایران، مفصل‌بندی، پوستۀ آرایه‌ای
متن کامل [PDF 2971 kb]   (593 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مفهوم سازي نظريه پردازي در معماری و شهرسازی اسلامی
دریافت: 1402/2/24 | پذیرش: 1402/8/13 | انتشار الکترونیک: 1402/9/12
فهرست منابع
1. اخلاصی، احمد، و امیرحسین رفعتی. «نماهای تکتونیکی در خانه‌های سنتی شیراز؛ نمونه موردی: خانه‌ی زینت¬الملک». مجله معماری و توسعه شهری آرمان‌شهر 8‌، 14 (1394): 1- 11.
2. اسلامی، سیدغلامرضا، و فرزانه هدفی. «درآمدی بر جایگاه سازه در تبیین معماری و ضرورت آن در عینیت دهی به کالبد معماری». آرمان‌شهر 6، 4(1390): 12-1.
3. اهری، زهرا، و محسن حبیبی. مکتب اصفهان در شهرسازی (زبان‌شناسی عناصر و فضاهای شهری، واژگان و قواعد دستوری). تهران: دانشگاه هنر، 1391.
4. باوندیان، علیرضا. «ماهیت و مأموریت آجر در بستر تاریخی معماری ایران». ششمین کنگره علمی پژوهشی توسعه و ترویج علوم معماری و شهرسازی ایران. تهران، 25 اسفند، 1397.
5. پوپ، آرتور. معماری ایران. ترجمۀ غلامحسین صدرافشاری. تهران: اختران، 1382.
6. پیرنیا، محمدکریم. سبک‌شناسی معماری ایران. تدوین: غلامحسین معماریان. تهران: انتشارات سروش دانش، 1383.
7. حاجی قاسمی، کامبیز. گنجنامه: مساجدِ اصفهان. مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
8. خزائی، محمد. هزار نقش: نقوش خطوط تزئینی، کاشی، جر، گچبری، حجازی، چوب، آلات فلزی، سفال، پارچه، .... تهران: انتشارات سوره مهر، 1381.
9. روزبهانی، نظام‌الدین. «تکتونیک پایدار: ارائه یک مدل مفهومی در تحلیل ساختار فرمی پوسته‌های سازگار با محیط». رسالۀ دکتری، دانشگاه علم و صنعت، 1395.
10. زمرشیدی، حسین. معماری ایران: مصالح شناسی سنتی. تهران: زمرد، 1377.
11. زمرشیدی، حسین. «تحول خط بنایی در معماری صفویه با تأکید بر تزئینات کتیبه‌های مسجد حکیم اصفهان». مطالعات هنر اسلامی 7، 14(1390): 101-118.
12. زمرشیدی، حسین، و علی صادقی حبیب‌آباد. «آجر و هنر آجرکاری از دوران باستان تا امروز». مطالعات شهر ایرانی اسلامی 9، 33(1397): 5- 17.
13. شاردن، ژان. سفرنامه شاردن. ترجمۀ: اقبال یغمایی. تهران: انتشارات توس، 1373.
14. شیرازی، محمدرضا. مقدمه‌ای بر کتاب نظریه‌های پسامدرن در معماری. تهران: نشر نی، 1387.
15. کیانی، محمدرسول، و محمود ماهر¬النقش. آجر و نقش. تهران: ناشر مؤلف، 1373.
16. ماهرالنقش، محمود. «مساجد اصفهان». فصلنامه هنر 42، 42 (1378): 85-99.
17. معماریان، غلامحسین. معماری ایرانی: نیارش. تهران: انتشارات گل جام، 1397.
18. منتی، سمیه، و حسین عالی. بازخوانی مساجد دورۀ صفویه براساس الگوی معماری در استان اصفهان، ایوانکی: دانشگاه غیرانتفاعی ایوانکی، 1399.
19. هنرفر، لطف‌الله. گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی، 1350.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Culture of Islamic Architecture and Urbanism Journal

Designed & Developed by : Yektaweb