برای هر اثر و از جمله هر شهری -به ویژه که به صفتی مثلاً اسلامی، متّصف باشد- عدّه‌ای ویژگی قابل احصا است که اصلی‌ترین این ویژگی‌ها برای شهر اسلامی که عامل تمایز آن با سایر شهرها خواهند بود عبارتند از: الگو، مبانی، ارکان، صفات و اصول. هر پدیده‌ای در عالم -توسّط انسان ساخته شود- بر اساس الگویی پدید می‌آید. لزوم در دست بودن الگو به خصوص برای شهر ضرورت است.

در کنار ضرورت در دسترس بودن الگو همانند ساختمان که بر پی قرار دارد، هر موضوع بر پایه و قاعده‌ای استوار می‌شود. علاوه بر اینها هر موضوع و هر پدیده‌ای دارای ارکانی است که برای ایجاد و دوام آن موضوع یا پدیده ضروری‌اند و بدون هر یک از ارکان، پدیده مزبور متلاشی خواهد شد. اصول نیز از جمله عواملی هستند که به ویژه در تطبیق جهان‌بینی و فرهنگ مردم و شهرشان نقشی بنیادین ایفا می‌کنند.

و بالاخره موضوع پنجم صفاتی است که می‌توان برای ظهور یک پدیده مطرح کرد که در واقع همان اصول شکل‌دهنده آن هستند. طبیعتاً شهر و به طریق اولی شهر اسلامی نیز بر همین قاعده است. علاوه بر اینها از قرآن کریم که به نص خود و سخن معصومین حاوی هر موضوع مورد نیاز بشر است، مرجعی است که الگو و مبانی و ارکان و صفات و اصول شهر اسلامی از آن قابل استنتاج است. مقاله حاضر بر آن است تا با مراجعه به کلام الهی این موضوعات را تبیین نموده و «شهر اصیل اسلامی» را که مکان زیست انسان کامل است، به عنوان صورت مثالی و مفهومی توضیح دهد و معرّفی کند که به تناسب مرتبه باورهای اهل خویش و سازندگانش و با عنایت به امکانات در دسترس و شرایط زمان و مکان نمونه و نسخه مناسب آن دوران و آن سرزمین ظهور خواهد یافت.