در شهرهای امروز رابطۀ میان مساجد و فضاهای شهری اطراف گسسته شده است. احیای نقش تعاملی مساجد و فضاهای شهری نیازمند مطالعۀ اجزای مختلف این رابطه است. در این میان، نقش فضاهای مفصلی، از جمله جلوخان، موضوعی است که کمتر بدان پرداخته شده است. هدف این مقاله، شناخت رابطۀ ساختار فضایی، الگوهای رفتاری شهروندان و رابطۀ آن با حس معنویت در ارتباط میان مسجد و فضای شهری در نظام معماری سنتی ایران است. ازاین‌رو، فضای مجاور مساجد میدان نقش جهان به‌عنوان نمونۀ عالی شهرسازی ایرانی-اسلامی برای مطالعۀ این موضوع برگزیده شده است. این پژوهش، کاربردی و از حیث روش تلفیقی محسوب می شود. داده‌های الگوهای رفتاری توسط مشاهدۀ غیرمستقیم، داده‌های حس معنویت به‌وسیلۀ پرسش نامۀ محقق ساخت و پیکره‌بندی فضایی نیز با روش نحو فضا گردآوری شده است. رابطۀ متغیرهای پژوهش از طریق آزمون همبستگی پیرسون تحلیل شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که در میدان نقش جهان اصفهان، فضای شهری مجاور مساجد نقش قابل‌توجهی در ایجاد حس معنویت در شهروندان دارد و جلوخان مساجد مورد مطالعه (مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله) از این نظر دارای کیفیت بالایی هستند. در میان عوامل تأثیرگذار بر حس معنویت، عوامل روانی نسبت به عوامل کالبدی دارای تأثیر بیشتری هستند. در میدان نقش جهان اصفهان، میان هم پیوندی و حس معنویت رابطۀ معناداری برقرار است، اما این رابطه میان متغیر اتصال با حس معنویت وجود ندارد. همچنین رابطۀ مستقیم میان هم پیوندی و بروز فعالیت‌های اختیاری و اجتماعی مطابق نظریۀ گل، در این میدان تأیید می‌شود.